Eşcinsellik ve Kardeş Doğum Sırası Etkisi

Zayıf ama ilginç bir açıklama

Bu yazıda, eşcinselliğin kökenlerini araştıran literatürde öne çıkan bir fenomen olan 'kardeş etkisi'ni ele alacağım. Bu yazıda, ahlaki, bireysel veya toplumsal tartışmalara girmeksizin, yalnızca bu fenomenin temellerine odaklanacağım. Amacım, tamamen entelektüel bir çerçevede bu etkiyi tartışmak.

Başlamadan önce iki kelimeyi açıklamam gerek. Androfilik ve jinefilik. Androfilik erkek, erkeklere ilgi duyan erkek demek. Jinefilik erkek ise kadınlara ilgi duyan erkek demek. Basitçe homo ve hetero. Metin içinde birkaç kere görebilirsiniz.

Kardeş Doğum Sırası Etkisi: Zayıf Ama Açıklayıcı

Kardeş Doğum Sırası Etkisi

90 yılı aşkın bir süredir, araştırmacılar (Lang 1936¹ ve Slater 1962²) homoseksüelliğin biyolojik kökenlerini anlamak amacıyla eşcinsel bireylerin aile özelliklerini inceliyor. Bu araştırmaların en dikkat çekici bulgularından biri Kardeş Doğum Sırası Etkisi (Fraternal Birth Order Effect - FBOE). Bu etkinin bu kadar önemli olmasının iki temel sebebi var: hem farklı örneklemlerde tekrarlanabilir olması hem de farklı popülasyonlarda tutarlılıkla gözlemlenmesi.

FBOE, bir erkeğin eşcinsel yönelim geliştirme olasılığı ile sahip olduğu ağabey sayısı arasında pozitif bir ilişki olduğunu ortaya koyuyor. Başka bir deyişle, bir erkeğin abi sayısı arttıkça androfilik olma (erkeklere ilgi duyma) olasılığı da artıyor. Bu, homoseksüellik üzerine yapılan araştırmalarda en güçlü ve en tekrarlanabilir bulgulardan biri olarak kabul ediliyor.

Blanchard ve Bogaert'in 1996 yılındaki çalışması, literatürde büyük bir etki yaratarak FBOE (Fraternal Birth Order Effect) üzerine tartışmaları başlatmıştır.³ Çalışmalarında öne sürdükleri temel argüman, her erkek çocuğun doğumundan sonra, annenin daha sonraki erkek fetüslerinde eşcinsel yönelime sahip olma olasılığının arttığı yönündeydi. Bu bulgunun ardından, FBOE etkisi başka araştırmacılar tarafından kapsamlı bir şekilde incelenmiş ve Blanchard da bu alandaki araştırmalara destek vermeye devam etmiştir. FBOE, farklı kültürel ve demografik bağlamlarda yürütülen çalışmalar sayesinde güvenilir ve evrensel bir bulgu olarak kabul görmüştür. Bu etkinin replike edildiği ülkeler arasınd Samoa⁴, Türkiye⁵, Brezilya⁶, İtalya⁷, Hollanda⁸ ve Birleşik Krallık⁹ vardır. Çeşitli demografilerde aynı sonucun elde edilmesi, FBOE’nin bilimsel olarak değerli ve anlamlı bir etki olduğunu göstermektedir.

Blanchard, yukarıda bahsedilen ülkelerden elde edilen örneklemleri ve kendi incelediği verileri 2018 yılında yayınladığı bir meta-analiz çerçevesinde değerlendirerek bu etkinin genel geçerliliğini ortaya koymuştur.¹⁰ Aşağıdaki tablo, söz konusu meta-analizde incelenen çalışmaları sıralamaktadır:

(Blanchard 2018), Tablo 1.

Blanchard (2018), meta-analizinde 26 çalışmada yer alan 30 homoseksüel grup ve 30 heteroseksüel grubu incelemiştir. Toplamda 7140 homoseksüel ve 12.873 heteroseksüel birey çalışmaya dahil edilmiştir. Bu meta-analizde incelenen çalışmalar belirli kriterlere dayanmaktadır:

1) Doğumda tek olan bireylerin dahil edilmesi (ikizler hariç tutulmuştur), böylece çoklu doğumların neden olabileceği karıştırıcı etkilerden kaçınılmıştır.

2) Eşcinselliğin bireylerin beyanlarına dayalı olarak değerlendirilmesi.

3) Tüm kardeşlerin raporlanması (ağabey, abla, küçük erkek ve kız kardeş dahil).

Meta-analizde en büyük karıştırıcı değişken olarak aile büyüklüğü öne çıkmaktadır. Ailedeki çocuk sayısının artmasıyla, eşcinsel bireyin ailede bulunma olasılığı da artabilir. Bu potansiyel sorunları kontrol altına almak amacıyla, Older Brothers Odds Ratio (OBOR) modeli kullanılmıştır. OBOR, aile büyüklüğünden kaynaklanabilecek yanlılıkları doğrudan düzeltir ve toplam kardeş sayısının karşılaştırmalarda sorun teşkil etmesini engeller.

Meta-analizde incelenen Odds Ratio (Olasılık Oranı, kısaltma: OR), 1,47【%95 CI [1,20, 1,35]】 olarak hesaplanmıştır, yani sonuç istatistiksel olarak anlamlı şekilde 1’den büyüktür. Alt grup analizleri ise önemli farklılıkları ortaya koymaktadır: Kendisini maskülen özelliklere sahip olarak tanımlayan eşcinsel erkekler için OR 1,27 【%95 CI [1,20, 1,35]】 iken, feminen özelliklere sahip olarak tanımlayan eşcinsel erkekler için bu oran 1,85 【%95 CI [1,50, 2,29]】 olarak bulunmuştur. Bu durum, feminen özelliklere sahip bireylerde etkinin çok daha güçlü olduğunu göstermektedir. Dahası, aile büyüklüğünün FBOE üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir.

Blanchard’ın meta-analizlerinin yayınlanmasından bu yana, FBOE (Fraternal Birth Order - Kardeş Doğum Sırası) etkisini destekleyen yeni çalışmalar yayınlandı. Li ve Wong (2018), Hong Kong'da yapılan bir çalışmada, androfilik (erkeklere ilgi duyan) erkeklerin jinefilik (kadınlara ilgi duyan) erkeklere kıyasla daha fazla ağabeye sahip olduğunu gösterdi.¹¹ Bu etki, jinefilik kadınlar ile androfilik kadınlar arasında gözlemlenmedi. Benzer şekilde, Apostolou (2019), Yunan popülasyonunu inceleyen örnekleminde androfilik erkeklerin jinefilik erkeklere kıyasla daha fazla ağabeye sahip olduğunu ortaya koydu; aynı şekilde bu bulgu kadınlar için geçerli değildi.¹²

Coome, Skorska, van der Miesen, Peragine ve VanderLaan (2018), cinsiyet normlarına uymayan erkek çocukların, normlara uyan erkek çocuklara göre daha fazla ağabeye sahip olduğunu buldu.¹³ Doğum sırasının kız çocuklarının cinsiyet normlarına uygunluğu ile ilişkili olmadığı görüldü. Aynı şekilde, Xu, Norton ve Rahman (2019), androfilik erkek ergenlerin, biphilik (her iki cinse de ilgi duyan) ve jinefilik erkek ergenlere kıyasla daha fazla ağabeye sahip olduğunu gösterdi. Bu ilişki, kız ergenlerde cinsel yönelim ile bağlantılı çıkmadı.¹⁴

Swift-Gallant, Coome, Monks ve VanderLaan (2018) ile Wampold (2018), anal seks rolünde "bottom" (pasif) olan androfilik erkeklerin, bu rolü üstlenmeyen androfilik erkeklere ve jinefilik erkeklere kıyasla daha fazla ağabeye sahip olduğunu buldu.¹⁵¹⁶ Özellikle Swift-Gallant ve ekibinin çalışması, bu farkın jinefilik erkeklere kıyasla daha belirgin olduğunu ortaya koymuştur. Genel olarak, erkeklerin cinsel yönelimi bağlamında, androfilik erkeklerin jinefilik erkeklere kıyasla daha fazla ağabeye sahip olduğunu gösteren güçlü bir kanıt göze çarpmaktadır.

Ek olarak, Ablaza vd. (2022), Hollanda’dan nüfus düzeyindeki verileri kullanarak (n= 9.073.496 kişi - 4.634.327 erkek ve 4.439.169 kadın), FBOE etkisinin hem erkeklerde hem de kadınlarda mevcut olduğunu ortaya koymuştur.¹⁷ Bu çalışma, daha önceki araştırmalarda yalnızca erkeklerde gözlenen FBOE etkisinin kadınlarda da benzer şekilde var olduğunu göstermiştir. Kadınlarda büyük erkek kardeşlerin etkisi, erkek kardeşlere kıyasla daha düşük düzeyde olsa da bulunmuştur. Aynı zamanda büyük kız kardeşlerin de etkisinin erkeklerde önemli olduğunu ve bu etkinin erkek kardeşler kadar güçlü olmadığını ortaya koyarak, FBOE etkisinin daha karmaşık bir yapıya sahip olabileceğini öne sürmüştür.

Kabátek ve Blanchard (2024) ise Birleşik Krallık Biobank verilerini (n = 40-69 yaş arasında 78.983 erkek ve 92.150 kadın) kullanarak, hem erkeklerde hem de kadınlarda daha fazla ağabeyin olması homoseksüellik ihtimalini artırdığını belirtmiştir; lâkin, kadınlarda FBOE etkisinin erkeklerden farklı bir şekilde işlediği gözlenmiştir.¹⁸ Örneğin, büyük erkek kardeşlerin kadınlarda homoseksüellik üzerindeki etkisinin daha zayıf olduğu, büyük kız kardeşlerin ise her iki cinsiyette de anlamlı bir etkisinin bulunduğu tespit edilmiştir. Ayrıca, bu çalışma diğer cinsel yönelimler (biseksüellik ve aseksüellik) için herhangi bir anlamlı doğum sırası etkisi bulamamıştır. Bu bulgular, FBOE etkisinin yalnızca homoseksüellikle sınırlı olabileceğini ve kadınlarda farklı mekanizmalarla işliyor olabileceğini öne sürmektedir.

Bu etkinin nedensel mekanizması nedir?

Bir fenomenin farklı toplumlarda düzenli olarak gözlemlenmesi, onun nedenselliği hakkında doğrudan bir şey söylemez. FBOE (Kardeş Doğum Sırası Etkisi) gibi bir olgunun nedensel mekanizmasını açıklamak için farklı yaklaşımlar ele alınabilir. Örneğin, bu etki kardeşler arası etkileşimlerden ya da ağabey veya ablaya sahip olmanın getirdiği kültürel dinamiklerden kaynaklanıyor olabilir. Mamafih, yetiştirilme veya kültürel etkilerin bu fenomeni açıklamada zayıf kaldığını düşünüyorum. Bunun temel nedeni, FBOE’nin Brezilya’dan Samoa’ya, Türkiye’den İran’a kadar geniş ve çeşitli kültürlerde tutarlı bir şekilde gözlemlenmesidir. Bu kadar farklı sosyal ve kültürel bağlamlarda aynı sonucun ortaya çıkması, doğrudan yetiştirilme tarzı veya kültürel etkilerin bu fenomen üzerindeki rolünü önemli ölçüde zayıflatmaktadır.

FBOE (Kardeş Doğum Sırası) etkisini açıklayan en gelişmiş teori biyolojik temellidir. Özellikle, bu etkiyi açıklamak için en olası açıklama olarak "Anne Bağışıklık Hipotezi" (Maternal Immune Hypothesis - MIH) öne sürülmüştür (Blanchard & Bogaert, 1996)¹⁹. Bu hipoteze göre, bir annenin erkeklere özgü bir proteine karşı bağışıklık tepkisi (antikorların birikimi dahil), ardışık her erkek gebelikle birlikte artar. Artan miktardaki bu antikorlar, gelişmekte olan bir fetüsün kan-beyin bariyerini aşarak, cinsel yönelimden sorumlu beyin bölgelerini etkiler.

FBOE etkisinin biyolojik temeli, bu etkinin farklı ülkelerde ve çeşitli kültürlerde (örneğin, Brezilya, İran, Samoa, ABD gibi) tekrarlanmasıyla desteklenmiştir.²⁰ Ayrıca, Bogaert (2006), FBO etkisinin biyolojik temelini dolaylı yoldan destekleyen bir bulgu sunmuştur.²¹ Bogaert’in 2006 yılındaki çalışmasında (n = 944 erkek), yalnızca biyolojik ağabeylerin erkeklerde androfilik yönelimle anlamlı bir şekilde ilişkili olduğu; lâkin biyolojik erkek kardeşlerin, biyolojik ablaların veya kız kardeşlerin ve biyolojik olmayan kardeşlerin (büyük veya küçük) böyle bir ilişki göstermediği ortaya konulmuştur. Bu bulgu, Ablaza vd. (2022) ve Kabátek ve Blanchard (2024)’in iki çalışmasımda bulunan abla etkisiyle çelişmektedir, yine de biyolojik olmayan kardeşlerin herhangi bir etkisi olmadığını göstererek biyolojik açıklamayı güçlendirmiştir.

Bogaert’ın 2018 yılındaki çalışması ise biyolojik mekanizmaya dair doğrudan bir neden sunar. Çalışma, annenin bağışıklık sisteminin erkek fetüslerde bulunan Y-kromozomuna bağlı proteinlere (özellikle NLGN4Y) karşı antikor ürettiğini ve bu bağışıklık yanıtının sonraki erkek fetüslerin beyin gelişiminde cinsel yönelimi etkileyebileceğini ileri sürmektedir. Araştırma kapsamında, 54 homoseksüel erkek çocuğa sahip anne (23 anne homoseksüel erkek çocuğuna sahip olmadan önce heteroseksüel erkek çocuğu doğrumuştur, yani abi), 72 heteroseksüel erkek çocuğa sahip anne, 16 hiç erkek çocuğu olmayan kadın ve 12 erkekten oluşan bir örneklem incelenmiştir.²²

Katılımcılardan alınan kan örneklerinde, ELISA yöntemi kullanılarak NLGN4Y ve PCDH11Y proteinlerine karşı antikor seviyeleri ölçülmüştür. Bulgular, homoseksüel erkek çocuklara sahip annelerin, heteroseksüel erkek çocuklara sahip annelere ve hiç erkek çocuğu olmayan kadınlara kıyasla, özellikle NLGN4Y proteinine karşı daha yüksek antikor seviyelerine sahip olduğunu göstermiştir. Özellikle, ağabeyi olan homoseksüel erkek çocukların annelerinde bu antikor seviyelerinin en yüksek olduğu bulunmuştur.

Bu bulgular, FBOE etkisinin biyolojik bir mekanizmayla açıklanabileceğini, annenin bağışıklık sisteminin erkek fetüslerin beyin gelişimine etki ederek cinsel yönelim üzerinde bir rol oynayabileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, çalışmada bu mekanizmanın erkeklerde cinsel yönelim farklılıklarının yalnızca bir bölümünü açıklayabildiği, diğer genetik ve hormonal faktörlerin de önemli olduğu vurgulanmıştır.

Sonuç

Kardeş Doğum Sırası Etkisi (Fraternal Birth Order Effect - FBOE) üzerine yapılan çalışmalar, bu fenomenin genç erkeklerde eşcinsel yönelimin gelişiminde biyolojik mekanizmalara dayandığını ortaya koymaktadır. Çeşitli ülkelerde ve farklı demografik gruplarda bu etkinin tekrar tekrar gözlemlenmesi, FBOE’nin evrensel bir olgu olduğunu desteklemektedir.

Araştırmalar, annenin ardışık erkek gebeliklerde erkek fetüsün Y-kromozomuna özgü proteinlere karşı geliştirdiği antikorların, sonraki erkek çocukların cinsel yönelimini etkileyebileceğini öne sürmektedir. Özellikle, annenin NLGN4Y proteinine karşı üretmiş olduğu antikorların bu mekanizmada kritik bir rol oynadığı vurgulanmıştır.

FBOE etkisinin cinsiyetler arasında farklı mekanizmalarla çalıştığına dair bulgular, bu alandaki teorik yaklaşımları yeniden değerlendirme ihtiyacını ortaya koymaktadır. Kadınlarda daha zayıf bir etkisinin gözlemlenmesi ve büyük ablaların erkeklerdeki potansiyel etkisi gibi bulgular, FBOE’nin daha karmaşık bir yapıya sahip olduğunu işaret etmektedir.

1. Lang, T. (1936). Beitrag zur Frage nach der genetischen Bedingtheit der Homosexualität [A contribution regarding the question of the genetic determination of homosexuality]. Zeitschrift für die Gesamte Neurologie und Psychiatrie, 155, 702–713.

2. Eliot Slater, “BIRTH ORDER AND MATERNAL AGE OF HOMOSEXUALS”, The Lancet 279, sy 7220 (Ocak 1962): 69-71, https://doi.org/10.1016/S0140-6736(62)91719-1.

3. R Blanchard ve A F Bogaert, “Homosexuality in Men and Number of Older Brothers”, American Journal of Psychiatry 153, sy 1 (01 Ocak 1996): 27-31, https://doi.org/10.1176/ajp.153.1.27.

4. Paul L Vasey ve Doug P VanderLaan, “Birth Order and Male Androphilia in Samoan Fa’afafine”, Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 274, sy 1616 (07 Haziran 2007): 1437-42, https://doi.org/10.1098/rspb.2007.0120.

5. Ali Bozkurt, Ozlem Hekim Bozkurt, ve Ipek Sonmez, “Birth Order and Sibling Sex Ratio in a Population with High Fertility: Are Turkish Male to Female Transsexuals Different?”, Archives of Sexual Behavior 44, sy 5 (Temmuz 2015): 1331-37, https://doi.org/10.1007/s10508-014-0425-9.

6. Doug P. Vanderlaan vd., “BIRTH ORDER AND ANDROPHILIC MALE-TO-FEMALE TRANSSEXUALISM IN BRAZIL”, Journal of Biosocial Science 49, sy 4 (Temmuz 2017): 527-35, https://doi.org/10.1017/S0021932016000584.

7. A. Camperio-Ciani, F. Corna, ve C. Capiluppi, “Evidence for Maternally Inherited Factors Favouring Male Homosexuality and Promoting Female Fecundity”, Proceedings of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences 271, sy 1554 (07 Kasım 2004): 2217-21, https://doi.org/10.1098/rspb.2004.2872.

8. Christine Ablaza, Jan Kabátek, ve Francisco Perales, “Are Sibship Characteristics Predictive of Same Sex Marriage? An Examination of Fraternal Birth Order and Female Fecundity Effects in Population-Level Administrative Data from the Netherlands”, The Journal of Sex Research 59, sy 6 (24 Temmuz 2022): 671-83, https://doi.org/10.1080/00224499.2021.1974330.

9. Jan Kabátek ve Ray Blanchard, “Birth Order and Family Size of UK Biobank Subjects Identified as Asexual, Bisexual, Heterosexual, or Homosexual According to Self-Reported Sexual Histories”, Archives of Sexual Behavior, 01 Ekim 2024, https://doi.org/10.1007/s10508-024-03004-2.

10. Ray Blanchard, “Fraternal Birth Order, Family Size, and Male Homosexuality: Meta-Analysis of Studies Spanning 25 Years”, Archives of Sexual Behavior 47, sy 1 (Ocak 2018): 1-15, https://doi.org/10.1007/s10508-017-1007-4.

11. Gu Li ve Wang Ivy Wong, “Single-Sex Schooling: Friendships, Dating, and Sexual Orientation”, Archives of Sexual Behavior 47, sy 4 (Mayıs 2018): 1025-39, https://doi.org/10.1007/s10508-018-1187-6.

12. Menelaos Apostolou, “Does Fraternal Birth Order Predict Male Homosexuality, Bisexuality, and Heterosexual Orientation with Same-Sex Attraction? Evidence from a Greek-Speaking Sample from Greece”, Archives of Sexual Behavior 49, sy 2 (Şubat 2020): 575-79, https://doi.org/10.1007/s10508-019-01466-3.

13. Lindsay A. Coome vd., “An Examination of the Biodevelopment of Gender Expression in Children Ages 6- to 12-Years”, The Canadian Journal of Human Sexuality 27, sy 2 (Ağustos 2018): 133-43, https://doi.org/10.3138/cjhs.2018-0013.

14. Yin Xu, Sam Norton, ve Qazi Rahman, “Early Life Conditions and Adolescent Sexual Orientation: A Prospective Birth Cohort Study.”, Developmental Psychology 55, sy 6 (Haziran 2019): 1226-43, https://doi.org/10.1037/dev0000704.

15. Ashlyn Swift-Gallant vd., “Gender Nonconformity and Birth Order in Relation to Anal Sex Role Among Gay Men”, Archives of Sexual Behavior 47, sy 4 (Mayıs 2018): 1041-52, https://doi.org/10.1007/s10508-017-0980-y.

16. Charles H. Wampold, “The Association Between Fraternal Birth Order and Anal-Erotic Roles of Men Who Have Sex with Men”, Archives of Sexual Behavior 47, sy 8 (Kasım 2018): 2445-54, https://doi.org/10.1007/s10508-018-1237-0.

17. Christine Ablaza, Jan Kabátek, ve Francisco Perales, “Are Sibship Characteristics Predictive of Same Sex Marriage? An Examination of Fraternal Birth Order and Female Fecundity Effects in Population-Level Administrative Data from the Netherlands”, The Journal of Sex Research 59, sy 6 (24 Temmuz 2022): 671-83, https://doi.org/10.1080/00224499.2021.1974330.

18. Jan Kabátek ve Ray Blanchard, “Birth Order and Family Size of UK Biobank Subjects Identified as Asexual, Bisexual, Heterosexual, or Homosexual According to Self-Reported Sexual Histories”, Archives of Sexual Behavior, 01 Ekim 2024, https://doi.org/10.1007/s10508-024-03004-2.

19. Ray Blanchard ve A F Bogaert, “Homosexuality in Men and Number of Older Brothers”, American Journal of Psychiatry 153, sy 1 (01 Ocak 1996): 27-31, https://doi.org/10.1176/ajp.153.1.27.

20. Ray Blanchard, “Fraternal Birth Order, Family Size, and Male Homosexuality: Meta-Analysis of Studies Spanning 25 Years”, Archives of Sexual Behavior 47, sy 1 (Ocak 2018): 1-15, https://doi.org/10.1007/s10508-017-1007-4.

21. Anthony F. Bogaert, “Biological versus Nonbiological Older Brothers and Men’s Sexual Orientation”, Proceedings of the National Academy of Sciences 103, sy 28 (11 Temmuz 2006): 10771-74, https://doi.org/10.1073/pnas.0511152103.

22. Anthony F. Bogaert vd., “Male Homosexuality and Maternal Immune Responsivity to the Y-Linked Protein NLGN4Y”, Proceedings of the National Academy of Sciences 115, sy 2 (09 Ocak 2018): 302-6, https://doi.org/10.1073/pnas.1705895114.